AmaGqwetha ethu oKhuselo loLwaphulo-mthetho khusela zonke iintlobo zezityholo zohlaselo, ezinokuquka: uhlaselo “oluqhelekileyo”, uhlaselo lwasekhaya, uhlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni (ACBH), ukubetha ngesixhobo, uhlaselo ngokwesondo, okanye uhlaselo olumasikizi.

isilumkiso: Ulwazi olukweli phepha lubonelelwe ngokuNcedisa uMfundi kwaye aluthathi ndawo yeNgcebiso yezoMthetho kwiGqwetha eliQelekileyo.

Isiqulatho

uhlaselo

Uhlaselo “Oluqhelekileyo” okanye “Lulula” ligama eliqhelekileyo lolwaphulo-mthetho phantsi kweCandelo lama-266 leKhowudi yoLwaphulo-mthetho.

Umntu uya kuba wenze uhlaselo ukuba ngaba ngabom banyanzelise omnye umntu ngaphandle kwemvume yakhe. Oku kunokwenziwa ngokuthe ngqo okanye ngokungathanga ngqo. Umntu usenokwenza uhlaselo ukuba uzama okanye agrogrise ngokunyanzela omnye umntu.

Inkcazo ebanzi yohlaselo phantsi kweKhowudi yoLwaphulo-mthetho yenza kube lula kakhulu ukwenza uhlaselo. Ngokusisiseko, naluphi na unxibelelwano nomnye umntu ngaphandle kwemvume yakhe kwanele ukuhlawulisa umntu. Oku kubandakanya ukutyhala okanye ukutyhala ngokulula. Nokuba isenzo nje somzimba komnye umntu singakhokelela ekubeni ubekwe ityala lokubetha.

Nangona umda wohlaselo ungekho phezulu kakhulu, kubalulekile ukuba uziqonde iimfuno. Umzekelo: Kuthetha ukuthini ukufaka isicelo amandla? Yintoni i injongo? Yintoni i umzamo okanye isoyikiso? Kuthetha ukuthini uku imvume?

IGqwetha lethu loKhuseleko loLwaphulo-mthetho, uLucas Pearce, unokudibana nawe, umamele iimeko zakho, kwaye akunike iingcebiso zomthetho malunga nento omawuyenze ukuba unenkxalabo yokuba uye wahlawuliswa okanye unokubekwa ityala ngohlaselo.

Uhlaselo Lwasekhaya

Nangona kungekho candelo lekhowudi yolwaphulo-mthetho elikhethekileyo elinxulumene nohlaselo lwasekhaya, kwiminyaka yakutshanje, kubekho iinguqu ezininzi zomgaqo-nkqubo ngoku ezibonisa iindidi ezithile zohlaselo lwasekhaya. Ngenxa yoko, izigunyaziso ezithile zamapolisa nezikarhulumente zibonisa uhlobo olulodwa nolukhohlisayo lokukhusela olu hlobo lohlaselo.

Iimeko zasekhaya zinokuphawulwa yindoda nomfazi, amaqabane omthetho oqhelekileyo okanye abanye ababalulekileyo. Ngenxa yobunzima bobudlelwane basekhaya, ukuhlaselwa kwezi meko kufuna indlela eyahlukileyo kakhulu kunolunye uhlaselo. Ngokomzekelo, kusenokubakho abantwana ababandakanyekayo okanye kusenokubakho imbali yobundlobongela.

Nokuba yeyiphi na imeko ekhethekileyo, kubalulekile ukuqonda ukuba amatyala ohlaselo lwasekhaya afunyanwa njani kwaye ahlaziywe ngurhulumente, njengoko ihlala iqala kanye xa kufunyanwa umnxeba ka-911. Ukuba ubandakanyeka kwimeko yohlaselo lwasekhaya kwaye kufuneka uzazi izinto onokukhetha kuzo, qhagamshelana noPax Law ngokukhawuleza.

Uhlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni (“ABCH”)

Ityala elinye phantsi kweCandelo lama-267 loMthetho woLwaphulo-mthetho lenziwa xa umntu ebetha omnye umntu aze amenzakalise loo mntu. Ubuninzi beemfuno ezifanayo njengohlaselo kufuneka zibekho.

Ukuqonda ubume be ukwenzakala komzimba kubaluleke kakhulu ukuba uhlawuliswe phantsi kweli candelo, elinokuthi libandakanye naluphi na ukwenzakala emntwini okuphazamisa impilo okanye ukonwaba komntu. Umzekelo, ukugruzuka okungephi okanye ukudumba kunokubangela ukwenzakala emzimbeni. Njengohlaselo, alufuni kakhulu ukwenzakalisa umzimba komnye umntu.

Kwakhona kubalulekile ukuqonda ukuba umntu akanakuvuma ukwenzakaliswa komzimba. Ngamanye amazwi, ukuba uhlawuliswa nge-ACBH, awunakubanga ukuba ufumene imvume kumntu owenze umonakalo emzimbeni.

Uhlaselo ngeSikhali

Elinye ityala eliphantsi kweCandelo lama-267 leKhowudi yoLwaphulo-mthetho lenziwa xa umntu esebenzisa okanye esoyikisa ngokusebenzisa isixhobo xa ehlasela omnye umntu.

Uninzi lwabantu luyaziqonda ezinye zeenkcazo ezicace ngakumbi zokuba yintoni isixhobo. Umzekelo, imipu kunye neemela. Nangona kunjalo, ukuqonda inkcazo yeKhowudi yoLwaphulo-mthetho yesixhobo kubalulekile. Phantsi kweKhowudi yoLwaphulo-mthetho phantse yonke into ingasetyenziswa njengesixhobo ukuba iyilwe okanye ijongwe ukuba isetyenziswe ngolo hlobo. Oku kunokuquka izinto ezinje, usiba, ilitye, imoto, isihlangu, ibhotile yamanzi, okanye intonga.

Njengoko ubona, ukubetha umntu ngokusetyenziswa kwayo nayiphi na into kunokukhokelela ekuhlawulisweni phantsi kweli candelo. Akunjalo nje izinto eziqhelekileyo kunye nezicacileyo ezinokuthi zisetyenziswe njengesixhobo phantsi kweKhowudi yoLwaphulo-mthetho.

Ukuhlaselwa ngokwesondo

Ityala eliphantsi kwecandelo lama-271 leKhowudi yoLwaphulo-mthetho lenziwa xa naluphi na uhlaselo lwenzeka kwiimeko zesondo. Njengeendlela ezininzi zohlaselo, ubunzima buvela ngenxa yobubanzi becandelo kunye nokuba yintoni "indalo yesondo." Kunzima ukwahlula izenzo ezimanyumnyezi zohlaselo ngokwesondo nokuphathwa okwexeshana ngaphandle kwemvumelwano.

Kumatyala ohlaselo ngokwesondo uninzi lweziphumo luxhomekeke ekuthembekeni kwamangqina. Idla ngokuba yimeko yokuba wathi-wathi xa eqinisekisa ubunyani bento eyenzekileyo. Bobabini ixhoba kunye nomtyholwa ngokwaphula umthetho banezimvo ezahlukileyo kakhulu malunga neemeko ezikhokelele ekubekweni ityala.

Kukwakho nezikhuselo kuhlaselo ngokwesondo olusekelwe kwinto ummangalelwa akholelwa kuyo kwiimeko. Ngokunjalo, ukujongwa ngononophelo kweengxelo zamapolisa kunye neengxelo zamangqina kubaluleke kakhulu xa ujongene nezityholo zoxhatshazo ngokwesondo. Kubalulekile ukuba uthethe negqwetha ngokukhawuleza ukuba unexhala lokuba ungabekwa ityala lokuhlaselwa ngokwesondo.

Ukuhlaselwa okuhlaziyiweyo

Ityala eliphantsi kwecandelo lama-268 leMithetho yoLwaphulo-mthetho lenziwa xa ubani engxwelerha, engxwelerha, eyonakalisa okanye ebeka ubomi bomnye umntu esichengeni. Ukubetha ngokugqithisileyo lityala lolwaphulo-mthetho elibi kakhulu.

Ukuba umntu wenzakele, wonzakele, wonakele okanye ubeke ubomi bomnye umntu emngciphekweni kuya kuhlala kugqitywa kwimeko nganye. Eminye imizekelo kukwaphula amathambo omntu, ukuqhawula ilungu lomnye umntu okanye ukunika umntu isiduli. Kubalulekile ukuqonda ukuba akukho ludwe lupheleleyo malunga nokuba yintoni efaneleka njengokungxwelerha, ukungxwelerha, ukonakalisa isimilo okanye ukubeka emngciphekweni ubomi bomntu. Uphononongo ngononophelo lwako nakuphi na ukwenzakala okuxhasiweyo kubaluleke kakhulu xa kuqwalaselwa intlawulo yohlaselo oluqatha.

FAQs

Uhlaselo – Loluphi olona hlobo luxhaphakileyo lohlaselo?

Uhlaselo “Olulula” okanye “Oluqhelekileyo” lwenzeka xa kungekho zixhobo zibandakanyekayo kwaye kungekho nokwenzakala emzimbeni okwenzelwe ixhoba. Mhlawumbi ukulwa ngamanqindi okanye ukutyhala omnye umntu.

Ukubetha – Ngaba ukujulela umntu into ethile?

Uhlaselo lusebenzisa amandla umntu ngaphandle kwemvume yakhe. Ukugibisela umntu ngento ethile, ukumbetha, okanye ukumkrwempa, okanye ukumtshicela ngaphandle kwemvume yakhe kungaluhlaselo.

Ukubetha – Ngaba kukubetha ngolwimi?

Ungabekwa ityala lokubetha ukuba amazwi akho abeka esichengeni ubomi bomnye umntu, impilo okanye impahla yakhe.

Uhlaselo-Sithini esona sigwebo sincinane sohlaselo eCanada?

Esi ayisosigwebo sincinci sokubetha eCanada. Nangona kunjalo, esona sohlwayo siphezulu sohlaselo olulula yiminyaka emihlanu entolongweni.

Uhlaselo lwaseKhaya – Kwenzeka ntoni ukuba ndifowunela amapolisa kwiqabane lam okanye omnye umntu obalulekileyo?

Ukuba ufowunela amapolisa kwiqabane lakho okanye omnye umntu obalulekileyo kwaye uxele ukuba uxhatshaziwe okanye wonzakele, amagosa aya kuza ekhayeni lakho aze abambe iqabane lakho okanye omnye umntu obalulekileyo.

I-Domestic Assual - Ndizirhoxisa njani izityholo ngokuchasene neqabane lam okanye omnye umntu obalulekileyo?

Uninzi lwesiphithiphithi ngokuphathelele amatyala ohlaselo lwasekhaya luvela ekubeni ixhoba licinge ukuba ngabona “lityala elinyanzelisayo.” Ayiloxhoba ngokwenene “elicinezelayo.” Bangamangqina nje kwisityholo sohlaselo.
 
Ngo-BC, amapolisa ngawona acebisa amatyala kuMcebisi weCrown (urhulumente). Kuxhomekeke kuMcebisi weCrown ukuba iqabane lakho okanye omnye umntu obalulekileyo uya kumangalelwa ngolwaphulo-mthetho. Kubalulekile ukuqonda ukuba AKUKHO kuwe ukuba iqabane lakho okanye omnye umntu obalulekileyo uya kuhlawuliswa.

Uhlaselo lwaseKhaya-Ndingawutshintsha njani umyalelo wam wokungadibani neqabane lam okanye omnye umntu obalulekileyo emva kokuba ebanjiwe?

Ukuba unikwe amaxwebhu athile avela emapoliseni afuna ukuba ungaqhagamshelani neqabane lakho okanye omnye umntu obalulekileyo, ekuphela kwendlela yokutshintsha oku kungomyalelo wenkundla. Kufuneka ufake isicelo enkundleni, ngokwesiqhelo emva kokuthetha noMcebisi weTrown, ukuguqula nayiphi na imiqathango ebekiweyo kuwe. Ngenxa yokwahluka kweentlawulo zohlaselo lwasekhaya, uncedo lwegqwetha luyacetyiswa kakhulu.

ACBH – Yintoni intsingiselo yokwenzakala emzimbeni?

Ukwenzakala emzimbeni kuchazwa ngokubanzi. Ngaphantsi kweKhowudi yoLwaphulo-mthetho kuthathwa njengento ebuhlungu okanye yokulimala kumntu ophazamisa impilo okanye intuthuzelo yaloo mntu. Kufuneka ibe ngaphezu kokomzuzwana okanye okwethutyana. Imizekelo inokuquka ukugruzuka, ukukrwela, okanye ukukrwela. Akukho luhlu olupheleleyo malunga nokuba yintoni ingozi yomzimba, nangona kunjalo, kubalulekile ukuqonda ukuba umda awuphezulu kakhulu.

ACBH – Yintoni umahluko phakathi kokwenzakala emzimbeni kunye nohlaselo?

Uhlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni lufuna ukwenzakaliswa komntu ophazamisa impilo yakhe okanye ukuthuthuzela. Ngokuqhelekileyo, into onokuyibona ngokwasemzimbeni. Uhlaselo “olulula” okanye “oluqhelekileyo” alufuni siphumo esifanayo, kunoko kukuphatha nje ngaphandle kwemvumelwano, okanye ukoyikisa omnye umntu.

I-ACBH – Sesiphi esona sigwebo sincinane sohlaselo olubangela ukwenzakala eCanada?

Akukho sigwebo sincinci sohlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni eCanada. Nangona kunjalo, esona sohlwayo siphezulu sohlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni singafikelela kwiminyaka elishumi entolongweni.

Ukubetha ngeSikhali – Yintoni enokuthathwa njengesixhobo phantsi kweKhowudi yoLwaphulo-mthetho?

Phantse nantoni na inokusetyenziswa njengesixhobo ngeenjongo zokwenza olu hlobo lohlaselo. Oku kunokuquka izinto ezinje, usiba, ilitye, imoto, isihlangu, ibhotile yamanzi, okanye intonga.

Ukubetha ngesixhobo-Yintoni ukhuselo lohlaselo ngesixhobo eCanada?

Olona khuselo luqhelekileyo kukuzikhusela. Ukuze aphumelele, umtyholwa kufuneka ayanelise iNkundla ukuba unezizathu ezivakalayo zokukholelwa ukuba uyahlaselwa kwaye izenzo zomtyholwa zazifanelekile.

Ukubetha ngeSikhali-Sithini esona sigwebo sincinane sohlaselo ngesixhobo eCanada?

Akukho sigwebo sincinci sokubetha ngesixhobo eCanada. Nangona kunjalo, esona sohlwayo siphezulu sohlaselo ngesixhobo sinokuba yiminyaka elishumi entolongweni.

Uhlaselo ngokwesondo-Inkundla izibona njani iimeko azithethileyo?

Ukuthembeka nokuthembeka kwamangqina anika ubungqina (anike ubungqina ngomlomo) enkundleni yeyona nto iphambili kwezi meko. Kubalulekile ukuqonda kwakhona ukuba ukuthembeka nokuthembeka akuthethi into enye. Umntu unokubonakala enyanisekile (ethembekileyo) xa enika ubungqina, nangona kunjalo, ubude bexesha eliye ladlula xa kwenzeka isiganeko sinokuba yiminyaka, nto leyo enokwenza ubungqina bungathembeki.

Uhlaselo ngokwesondo-Yintoni intsingiselo ye "indalo ngokwesondo?"

Isenzo sohlaselo ngokwesondo asixhomekekanga kuphela ekudibaneni nenxalenye ethile yendalo yomntu kodwa sisenzo sobume bezesondo esaphula isidima sesondo sexhoba.

Uhlaselo ngokwesondo-Sithini esona sigwebo sisezantsi sohlaselo ngokwesondo eCanada?

Akukho sigwebo sisezantsi sohlaselo ngokwesondo ngaphandle kokuba umpu othintelweyo uyasetyenziswa ekwenzeni ulwaphulo-mthetho; apho, kwimeko ye-ofisi yokuqala ubuncinci beminyaka emihlanu entolongweni kwaye kwimeko yolwaphulo-mthetho lwesibini, ubuncinane beminyaka esixhenxe entolongweni ibekwe. Kwezinye iintlobo zokuhlaselwa ngokwesondo, kuxhomekeke kwiminyaka yexhoba okanye ukuba lenziwe umonakalo emzimbeni, isigwebo esiphezulu sinokusuka kwiinyanga ezili-18 ukuya kwiminyaka eyi-14.

Uhlaselo Olumanyumnyezi-Yintoni umahluko phakathi kohlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni kunye nohlaselo olumanyumnyezi?

Uhlaselo olubangela ukwenzakala emzimbeni lubandakanya umonzakalo onganeno kakhulu njengokugruzuka, imikrwelo kunye nokusikwa. Uhlaselo olumanyumnyezi lugcinelwe uhlaselo olungxwelerha, lonakalise okanye olubeka emngciphekweni ubomi bexhoba – ithambo elophuke kanobom okanye mhlawumbi ukuqhawuka kwelungu lomnye umntu.

Uhlaselo Olumanyumnyezi-Yintoni ukuzikhusela kuhlaselo oluqatha eCanada?

Olona khuselo luqhelekileyo kukuzikhusela. Ukuze aphumelele, umtyholwa kufuneka ayanelise iNkundla ukuba unezizathu ezivakalayo zokukholelwa ukuba uyahlaselwa kwaye izenzo zomtyholwa zazifanelekile.

Uhlaselo Olumanyumnyezi-Sithini esona sigwebo sincinane sohlaselo oluqatha eCanada?

Ukubetha ngendlela embi lityala elibi kakhulu. Akukho sigwebo sincinane sohlaselo oluyingozi, nangona kunjalo, kuxhomekeke kwizinto ezahlukeneyo onokujongana nazo ukuya kwiminyaka eli-14 entolongweni. Ukuba ufunyaniswe unetyala lokuxhaphaza ngokwesondo, ungafumana isigwebo sobomi entolongweni.